Onder de vlag van ‘Oisterwijk in WOII – WOII in Oisterwijk’ viert GUO-concerten Groeten Uit Oisterwijk in samenwerking met nog meer Oisterwijkse organisaties, hun vrijwilligers en deskundigen Bevrijdingsdag op dinsdag 5 mei in Oisterwijk. Tijdens wandelingen en rondleidingen verhalen Stadsgidsen, KVL-gidsen, Werkgroep Struikelstenen, Stichting Joodse Begraafplaats en Boswachter Frans van nog veelal zichtbare oorlogsherinneringen.
Een expositie van Heemkundekring De Kleine Meijerij, met filmdocu’s van Oisterwijk In Beeld en lezing van Henk van der Linden, getuigt van Oisterwijks lief en leed in WOII. De expositie blijft na 5 mei nog enkele dagen open voor klasbezoeken van Oisterwijkse scholen die zich hiervoor aanmelden. Een digitaal inspiratiepakket ondersteunt docenten om hun leerlingen voor te bereiden. Henk van der Linden bewerkt zijn lezing tot publicatie in het tijdschrift van de Heemkundekring.
Lokale kunstenaars Marion Steur (poëzie), Ine van Son (beeldende kunst) en Rob Rieter (soundscapes) voeren ‘Op Drift’ uit. Deze art performance vloeit over in bevrijdingsconcert ‘Van Cohen tot Winehouse’. Daarin vertolkt singer-songwriter Niki Jacobs rockclassics van Joodse wereldsterren in het Jiddisch, terwijl Nikitov ze in een Klezmer-jasje steekt.
In tien afleveringen stelt GUO-vrijwilliger Jos Creusen in deze rubriek per keer een activiteit voor. Meer info vindt u op www.groetenuitoisterwijk.nl. Daar kunt u tevens combi-dagtickets à 20 euro reserveren. Reserveer tijdig: per activiteit is deelname beperkt en VOL=OP. In deze vierde aflevering…..:
Joodse Begraafplaats
Omstreeks 1740 vestigen de eerste Joden zich in Oisterwijk. Ze komen van Bohemen en Moravië in Duitsland, gaan aan de slag als ‘kosjere’ vleeshouwer of handelaar, of trekken rond als marskramer en marktkoopman met Oisterwijk als uitvalsbasis. Al snel organiseren ze zich tot een omvangrijke Joodse gemeenschap. Die verwerft zich in 1748 een Joodse Begraafplaats in ‘De Poelen’ en in 1758 een synagoge aan ‘Het Lindeind’. In 1761 kopen ze voor 10 gulden ‘Achter De Boeijens’, een stuk grond bij hun begraafplaats. In 1762 verruilen ze de synagoge aan ‘Het Lindeind’ voor een aangekocht pand aan ‘Het Kerkeind’. Voor het verzorgen van synagogediensten kunnen ze terugvallen op rondtrekkende ‘reis-chevres’.
In 1809 bereikt de Joodse gemeenschap in Oisterwijk haar demografische piek: 89 gezinnen. Daarna ontwikkelt zich een gestage ‘uittocht’, vooral richting Tilburg. Omstreeks 1880 richt de Joodse gemeenschap in Oisterwijk een vereniging op die de begraafplaats beheert. Nadat de gedecimeerde Joodse gemeenschap van Oisterwijk haar status als Joodse Gemeente in 1908 opheft, ontstaat een dispuut: bij welke Joodse Gemeente moet ze zich aansluiten, bij die van Tilburg of die van Waalwijk? Dit pleit wordt in 1910 in het voordeel van Tilburg beslecht.
Bij het uitbreken van WOII telt Oisterwijk nog 45 Joden. Ruim de helft heeft de vluchtelingenstatus. Een aantal werkt bij de Oisterwijkse lederfabriek KVL die met Adler & Oppenheimer in Duits-Joodse handen is. Eind augustus 1942 deporteert de Duitse bezetter 22 Oisterwijkse Joden en brengt ze om, veelal in Duitse vernietigingskampen. Volgens een gedenksteen van beeldhouwer Jan Kaas werken 17 van hen bij KVL. Van de Joden die Oisterwijk weten te ontvluchten, keren na WOII enkele gezinnen terug.
Op 4 mei 1950 onthult het Oisterwijkse gemeentebestuur een gedenksteen voor de Oisterwijkse oorlogsslachtoffers: 21 Joodse namen ontbreken. Ze zijn ‘vergeten’. In 1965 vraagt de Gemeenschap van Oud-Illegale Werkers aandacht voor het lot van de Joden in Oisterwijk, althans voor degenen die zich tot katholiek hebben laten dopen. In 1998 bekladden onbekenden de ommuring van de Joodse Begraafplaats met hakenkruizen. Tezelfdertijd onthult Oisterwijks gemeentebestuur een tweede gedenksteen die ditmaal alle 22 omgebrachte Joodse Oisterwijkers wel vermeldt.
In 2012 start een renovatie van de Joodse Begraafplaats. In 2015 draagt Vereniging Israëlitische Begraafplaats Oisterwijk het eigendom over aan Stichting Joods Begrafeniswezen Brabant, terwijl Stichting Behoud Joodse Begraafplaats Oisterwijk ijvert voor het onderhoud. In 2016 is de renovatie nagenoeg afgerond. In 2017 ontstaat de Werkgroep Struikelstenen Oisterwijk die donatieacties genereert voor Struikelstenen bij voormalige woningen van de Joodse oorlogsslachtoffers in Oisterwijk. In 2019 legt de Duitse kunstenaar Gunther Demnig de eerste elf Struikelstenen, gevolgd door nogmaals elf in 2020. Elk van de 22 Struikelstenen vermeldt naam, geboortejaar, sterftejaar en sterftelocatie, veelal een Duits vernietigingskamp.
Anno 2020 is van de synagogen aan ‘Lindeind’ en ‘Kerkeind’ niets meer over. Aan die laatste herinnert nog wel de (sic) ‘Jodenkerksteeg’ ter plaatse die Kerkstraat en Hoogstraat verbindt. Beide gedenkstenen bevinden zich bij het oorlogsmonument aan de Gemullehoekenweg. De 22 Struikelstenen liggen voor de voormalige huizen van de Joodse oorlogsslachtoffers. Ook de ommuurde Joodse Begraafplaats is er nog altijd, verscholen op ‘Landgoed De Hondsberg’ in de Oisterwijkse bossen, met een toegangspoort halverwege de Hondsbergselaan. Ze is één van de oudste Joodse Begraafplaatsen in Noord-Brabant, telt ruim 200 graven, 164 grafstenen met Hebreeuwse en Jiddische opschriften en een metaheerhuisje.
In het kader van ‘Oisterwijk in WOII – WOII in Oisterwijk’ op Bevrijdingsdag 5 mei vertelt een gids u tijdens uw rondleiding op deze Joodse Begraafplaats over dit alles, over begrafenisrituelen (‘lewaja’) en over nog veel meer. Uit respect voor de Joodse traditie draagt u daarbij een hoofddeksel.