Anne Niepold en Andy Cutting zijn meesterlijke bespelers van eenzelfde instrument dat ze afzonderlijk van elkaar ooit tot hun gemeenschappelijke liefde verklaarden: de diatonische accordeon. Niepold maakte onder andere naam in duo Deux Accords Diront, als onderdeel van de prestigieuze Olla Vogala- en GFVP-wereldmuziekorkesten en met vele samenwerkingen in klassieke, jazz- en folkmuziekscenes. Cutting speelde onder meer bij het Welshe Fernhill, het Engelse Remnant en Leveret, met niet de minste artiesten onder wie Sting, Chris Wood, June Tabor, Kate Rusby, Martin Simpson, ….. Bij BBC-Radio 2 viel hij tot driemaal toe in de prijzen bij ambitieuze Folkmusician Of The Year Awards.

Beiden stonden al ‘ns op het GUO-podium. Zij in elfkoppig muziekproject ‘Vlaanderen Boven’, geïnitieerd door GUO die haar artist in residence Wouter Vandenabeele in haar concertserie 2012/2013 opdroeg om de stand van zaken in de Vlaamse folk op te maken. Hij 10 jaar later, in GUO-concertserie 2022/2023, met gerenommeerd Engels sextet Blowzabella.

Gedwongen door afzonderlijk drukbezette agenda’s doen de twee ieder hun ding, fysiek van elkaar gescheiden door Het Kanaal bovendien. De één opereert vanuit Brussel, de ander vanuit Derby – UK, maar bij tijd en wijle spreken ze af om elkaar te ontmoeten, samen te zitten, uit te wisselen, te inspireren, te experimenteren, te vallen en opstaan, te herontdekken, te resetten om er vervolgens als twee-eenheid op uit te trekken. Telkens weer blijken het dan twee grote muzikanten, zielsverwanten. Echte friends through music, gewaagd aan elkaar, maar toch zo onwijs intelligent en divers in hun vrije uitwerking.

Verzot als ze zijn op het muzikale experiment, versterken ze elkaars en daarmee het eigen talent. In hun duo-concertreeksen ontwikkelen ze een parallelle wereld in het klein waarin ze elkaar uitdagen en opstuwen tot ongekende topprestaties die de uiterste grenzen opzoeken van wat de dynamische diatonische accordeon in zich heeft. Bij de energieke, expressieve Anne Niepold spat het speelplezier er zichtbaar vanaf. Letterlijk bewogen spelend, grimassen trekkend, opverend van haar stoel en dansend ervoor vloeien zij en haar instrument in elkaar over, terwijl de gesofisticeerd ingetogen genietende Andy Cutting als een melodieuze kracht van de verstilling zijn adembenemende sereniteit liefst welhaast fluisterend, zo niet soufflerend, tentoonspreidt.

Samensmeltend slingeren deze beide uitersten hun publiek gedreven en betoverend heen en weer. Gebiologeerd gevangen in het moment zitten concertbezoekers verwachtingsvol op het puntje van hun stoel voor wat zich zoal hoor- en zichtbaar voltrekt en wat al dan niet nog komen gaat. Zelfs notoire bespelers van de diatonische accordeon vragen zich vertwijfeld af hoe twee van ‘hun’ instrumenten bij zulk tegengesteld gebruik zo’n hemels symbiotische geluidenbrij kunnen voortbrengen.

In handen van deze twee klasbakken produceren ze puntige staccato’s, waar evengoed harmonische resonanties tussendoor en overheen buitelen. Loerend op elkaars inbreng schotelen de twee hoofdrolspelers aan elkaar en aan hun publiek spannende vervolgverhaaltjes voor die geen beelden of teksten behoeven om betekenisvol te zijn. Het heeft zowel kop als staart, ze weten waaraan ze beginnen, maar dan wel zonder het geringste benul waartoe hun scriptloze muzikale avontuur hen leidt. Waar de één stopt, neemt de ander à l’improviste over om in een plotwending verzeild te geraken met een hoge gunfactor waarop ze elkaars karakters gretig aanvullen en uitvergroten. 

Van hiërarchie of competitie is geen sprake, van onderlinge spanning des te meer. Juist die onbevangen attitude slaat over op toehoorders die zich bij elk concert opnieuw als bevoorrecht wanen op een wereldpremière in een cinema. Geen bezoeker die maalt om een stijl: intens originele folk, jazz, minimal music, vrije, experimentele soundbytes, interdisciplinaire podiumkunsten, een mélange van dat alles om naar te luisteren, op te wiegen, te dansen, te swingen, nog veel meer, whatever. Tot en met de lucht in de blaasbalg wordt een creatief spel opgevoerd.

De fascinerende diatonische accordeon kenmerkt zich doordat elke ingedrukte knop een andere toonhoogte genereert, afhankelijk van het samenpersen dan wel uittrekken van de balg. Daardoor staat dit instrumenttype in de volksmond van onze Laaglandse muziektraditie ook wel te boek als ‘heen-en-weer’ of, uitgedrukt in Cuttings moerstaal, ‘squeezebox’. Waar de diatonische accordeon uiterlijke gelijkenis vertoont met de meer gebruikelijke chromatische accordeon, ligt de speeltechniek eerder in het verlengde van de mondharmonica die eveneens een diatonische grondslag kent, afhankelijk van het uit- dan wel inhaleren van luchtstromen.

Evenals de mondharmonica is ook de diatonische accordeon internationaal wijdverspreid. De Mexicaanse texmex-muzikant Flaco Jimenez verwierf zich wereldfaam toen hij er mee opdook op iconisch album ‘Chicken Skin Music’ van Amerikaanse gitaarlegende Ry Cooder. In de Noord-Amerikaanse cajun- en zydeco scene is het vooral de primitieve ‘éénrijer’ die in al zijn beperkingen opgeld maakt. 

Dichter bij huis was de Vughtse smid/spoorwegboombediende Cees Eekels een vermaard bouwer van de ‘lepelbasser’, een log ogende variant waarop hij graag Weense walsen speelde die hij met muziekvrienden vastlegde op elpee ‘Het Geheim van de Smid’ (Stoof-label). Met zo’n lepelbasser trok straatmuzikant Jan de Kater langs Tilburgse kroegen en markten in de regio, evenals de Limburgs/Brabantse familie rond de ‘Sjeng’ die er tot diep in de jaren zestig bovendien Brabantse kermissen mee afstruinde. 

Ook de gebroeders Kraayenhof uit Waalre waren virtuoze bespelers, totdat Carel verslingerd raakte aan de bandoneon, een Duitse uitvinding die emigranten introduceerden in hun nieuwe thuisland Argentinië dat het confisqueerde tot haar nationale tango-instrument. Carel Kraayenhof ontlokte er op 2 februari 2002 het roemruchte traanvocht mee uit Maxima’s ooghoek tijdens de koninklijke huwelijksinzegening met onze huidige Koning. Overigens kent Brabant in de persoon van Frans van der Aa uit Oisterwijks buurgemeente Boxtel al tientallen jaren ook in internationaal perspectief één van de meest prestigieuze bouwers van de diatonische accordeon. Hopelijk is hij niet de laatste der Mohikanen.